- Szczegóły
|
Pierwotnie nazwa brzmiała Gardzno, względnie Gardno i stanowiła odpowiednik ogólnopolskiej formy Grodno. W odniesieniu do tej miejscowości można też spotkać następujące nazwy: Garczen, Garshna, Gartczin, Garczhin i Garzen (1258), a od XVI wieku Garczyno, Garczino później Garczyn. W pisowni niemieckiej występuje jako Gartschin. Nazwa teraźniejsza – Garczyn jest wzięta od zamku obronnego, który mieścił się na Zamkowej Górze i oznacza zupełnie to samo co garc, garzec, gród.
Garczyn należy do najstarszych osad na ziemi pomorskiej, położony w pobliżu trzech jezior i rozległych obszarów leśnych z kilkusetletnimi okazami drzew. Powstała osada występuje już w źródłach od wczesnego średniowiecza. Natrafiono tu na cztery miejsca z grobami skrzynkowymi, w których znajdowały się liczne naczynia gliniane przy samej górnej krawędzi obtoczone, które są charakterystyczne dla IX wieku p.n.Chr. oraz popielnice z wczesnego średniowiecza datowane na VIII / IX wiek. Prócz cmentarzysk natrafiono między Jeziorem Dużym (34 ha) zwanym też Zamkowym, a wzniesieniem nazwanym Księżą Górą, a dawniej Schwedenschanze (Szwedzkim Szańcem), na ślady osady z lat około 1400 – 1100 lat p.n.Chr. Potwierdzają to badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1960 – 1961 przez ekipę z Muzeum Archeologicznego w Gdańsku. Badania te wykazały istnienie na obszarze grodu pięciu warstw osadniczych, z których najstarsza datowana jest na wiek IX. Wówczas nie było to jeszcze miejsce obronne, lecz otwarta osada. Gród powstał dopiero w pierwszej połowie X wieku. Zbudowano wówczas wał, z którego górnej partii uchwycono podczas prac wykopaliskowych trzy warstwy kamienne. Wał umacniany był też faszyną przed obsuwaniem się sypkiej piaszczystej ziemi. Wierzch wału pokryto gliną i żwirem z piaskiem.
W czasach pogańskich, które u Słowian odznaczają się brakiem hegemonii i separatyzmem rodowym, dosyć często sypano okopy i budowano zamki dla obrony i schronienia się w czasie napadu nieprzyjacielskiego. Czyniono to tam, gdzie była tego potrzeba, mianowicie w bardziej zaludnionych okolicach i na lepszej glebie. Dlatego też we wczesnym średniowieczu ( IX - X w. ) wykorzystywano płaszczyznę o powierzchni 3 ha na wzniesieniu ( 39 m n.p.m. ) znajdującym się koło tzw. Jeziora Wielkiego do budowy grodu. Gród był ośrodkiem krainy garczyńskiej, wywodzącej się prawdopodobnie z wcześniejszego opola. Tworzył on jedno z ogniw wielkiego łańcucha umocnień obronnych, zbudowanych wzdłuż Wierzycy dla zabezpieczenia przed napaścią od południa. Dalsze ogniwa tego łańcucha to grody w Pogódkach, Nowych Polaszkach, Liniewie i inne. Obsadzano je załogą na czas niebezpieczeństwa wojennego, a gdy zagrożenie minęło, pospolite ruszenie chłopskie wracało do swoich wiosek.
Garczyn przechodził różne koleje losu. Pierwszy dokument pisany wymieniający nazwę osady pochodzi z 1258 roku. Jest to akt nadania cystersom przez księcia lubiszewsko-tczewskiego Sambora II wsi Pogódki, Kobyle i Koźmin, leżących „in districtu Garzen”, czyli w obwodzie administracyjnym albo w krainie Garczyn. Terra Garaszino – Ziemia Garczyńska, wymieniona jest ponownie w 1276 roku. Granice kasztelanii garczyńskiej nie są dokładnie znane, ponieważ są trudne do uchwycenia. Na zachodzie sięgać miały do jeziora Wdzydze, od północnego wschodu graniczyły z posiadłościami joannitów, od północnego zachodu stykały się z ziemią Pirsna, a od południowego wschodu z dobrami cysterskimi.
Zabór Pomorza przez Krzyżaków (1308 - 1309) zakończył istnienie Ziemi Garczyńskiej, a ośrodkiem utworzonego terytorium administracyjnego stała się Stara Kiszewa. W 1347 roku wieś otrzymała prawo chełmińskie, z potwierdzeniem nadania około 40 łanów ziemi. Potwierdza to także przynależność Garczyna w latach 1437 - 1438 do chełmińskoprawnych dóbr służebnych na obszarze Stara Kiszewa.
Za czasów polskich (1466 – 1772) prawo patronatu przeszło na królów polskich. Potwierdza to fakt nadawania w latach 1507 – 1548 przez króla Polski Zygmunta I Starego kandydatom probostwa w Garczynie, potem starostwa kiszewskiego, co potwierdzają zeznania świadków przed sądem miejskim w Starogardzie z 1529 roku. Zeznają oni po niemiecku: „Im Dorffe Garczyn de Kirche gelegen und gebawit ist do bey isth eyn etzlicher Bergk uf welchen gewesen isth eyn Schloss. Disser Bergk mit dem Acker der Kirchen und der Pfarr mith eynem Sehe von anbegynen gehort hot“ (We wsi Garczyn, gdzie leży kościół, jest góra, na której był zamek. Ta góra z ziemią kościelną i ziemią księdza, z jeziorem należały tutaj od samego początku). Dalej świadkowie zeznają, że proboszczów obsadzali też i kiszewscy starości: „Und von anbegynen hat gehort dy belehnunge eynes itzlichen Pfarrer czu Garczyn zcum Hauptmann uf Keyschow”.
W czasach Reformacji, która zaczęła się szerzyć niewątpliwie około 1560 roku, Garczyn i okoliczne miejscowości jak Skarszewy, Stare Polaszki, Kokoszki, Stara Kiszewa były podporządkowane „nowej nauce”. Posiadacze ziemscy sprowadzali i utrzymywali luterańskich pastorów, którzy zajmowali katolickie kościoły. Ludzie rzadko chodzili do kościoła, bo znaczna liczba parafian przeszła na protestantyzm. Gdy wpływ luteranizmu się zmniejszał, przyłączono w 1642 roku parafię Garczyn do Wysina, jak wspomina Wojciech Zychecki - komendarz wysiński i garczyński, po nim potwierdza to także Wojciech Złotowicz w 1645 roku oraz Bartłomiej Górka w 1707. Dopiero od 1729 roku parafia Garczyn stała się znowu samodzielna.
Od 1648 roku istniał już folwark szlachecki w Garczynie, a ówczesna wdowa po Garczyńskim, Cecylia, przywłaszczyła sobie prawo patronatu. Także ową Górę Zamkową i pobliskie jezioro dołączyła do folwarku, chociaż od samego początku należało do kościoła. Już od roku 1733 góra, prócz jeziora, pozostała przy proboszczu, ale patronat uzyskali miejscowi panowie. W roku 1570, jak podaje wizytacja biskupa włocławskiego Hieronima Rozrażewskiego z 1583 roku, Garczyn był w posiadaniu Jana i Franciszka Garczyńskich, później ich krewnych aż do roku 1686. Po nich patronat objęli Tuchołkowie, spomiędzy których znani są: Michał Tuchołka, sędzia ziemski w XVIII wieku, po nim jego syn Jan, asesor tczewski do 1766 roku. Wynika stąd, że wieś ta nie była pierwotnie szlachecką, i że kościół stanął w niej jeszcze przed tym, jak ziemia przeszła w dzierżawę, a następnie stała się własnością prywatną. W XVI i XVII wieku do parafii należały majątki szlacheckie: Orle, Równe, Lubieszyn, Liniewko i Sobącz. Osad włościańskich nie odnotowano w niej. Pierwotnie rozmiary parafii były bez porównania większe. Parafia Polaszki, przez jakiś czas własność cystersów byszewskich, i cała parafia koźmińska, w majątkach cystersów pelplińskich, są z niej utworzone. Także parafia kiszewska wchodziła w skład garczyńskiej. Wskazuje na to położenie Wierzycy i jej rozwidlenia oraz to, że z sąsiednich parafii żadna inna – aż po Kiszewę – nie mogła sięgać.
Ostatnimi patronatami ziemi garczyńskiej za polskich czasów od 1789 roku byli Brochwicz-Trembeccy. Później ziemia garczyńska stała się własnością rodziny Tempskich i Braunków. Już od około 1880 roku ziemia ta przeszła w posiadanie Niemców, właścicieli pobliskiego majątku Orle, w którym nadal istniała kaplica Ignacego Trebeckiego. Od początku XX wieku Ziemią Garczyńską zarządzało liczne grono właścicieli. Taki stan miał miejsce do 1945 roku.
Od I rozbioru Polski w 1772 roku tereny Ziemi Garczyńskiej znajdowały się pod zaborem pruskim. Pozostała w nim aż do stycznia 1920 roku. O ugruntowanej polskości mieszkańców tych terenów i polskim duchu panującym na wsi w okresie zaboru świadczy udział dzieci miejscowych w głośnym na Pomorzu strajku szkolnym, trwającym od października 1906 roku do wiosny 1907, za co spadły dotkliwe kary na rodziców. Była to tylko jedna z form walki narodu polskiego na tych ziemiach z pruskim zaborcą, który pragnął za wszelką cenę zgermanizować te tereny. Od 1918 roku w całym powiecie kościerskim, do którego należał Garczyn, rozpoczęła się akcja manifestacyjna sprzeciwów, ukazująca pragnienie mieszkańców Pomorza, którzy oczekiwali przyłączenia do państwa polskiego. Odbywały się spotkania postulujące powrót Gdańska i całego Pomorza do Polski. Po odzyskaniu niepodległości w 1920 roku najtrudniejszym problemem na ziemi garczyńskiej i na całym Pomorzu stał się dwunarodowościowy skład społeczeństwa. W 1928 roku parafię Garczyn zamieszkiwało 500 ewangelików-Niemców, na 2000 katolików. W okresie międzywojennym losy Ziemi Garczyńskiej były podobne do innych wsi polskich tego okresu.
W latach okupacji hitlerowskiej (1939 – 1945) wymordowano kilkudziesięciu mieszkańców parafii, na co wskazuje tablica wmurowana w 1979 roku w kruchcie kościoła. Ludność nie pozostała bierna na działania okupanta, włączając się do walki w ramach zorganizowanego ruchu oporu. Ze znanych grup oporu wymienić można działającą na tych terenach grupę „Orląt” i „Gryf Kaszubski”. Wyzwolenie Garczyna nastąpiło wraz z pobliskimi terenami 6 marca 1945 roku, dzięki wojskom radzieckim (65 Armia Gwardyjska gen. Pawła Batowa).
W XX wieku Ziemią Garczyńską zarządzały następujące osoby: Rudolf Paschke, Adolf Arndt, Karl Grabow, Władysław Konkolewski, rodzina Braunek oraz Macharskich. Po II wojnie światowej, w 1945 roku, całą ziemię przejął Skarb Państwa przeznaczając ją na Państwowe Gospodarstwo Rolne (PGR). Od 1945 roku życie parafialne zaczęło rozwijać się w odrodzonej rzeczywistości Kościoła w PRL-u. W 1992 roku ziemię przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, która zagospodarowywała ją do maja 1994 roku, kiedy to została oddana w zarząd Andrzeja Skórskiego.